Waarom was de heksenvervolging in Zuid- Duitsland in de periode van 1560-1630 zo extreem volgens de literatuur?
De heksenvervolgingen in de vijftiende en zestiende eeuw zijn een zwarte pagina in de Geschiedenis. In de periode van de Renaissance werden er in bijna geheel Europa massale heksenjachten op sleeptouw gezet. In het ene land was dat meer dan bij de andere. Vooral landen als Zwitserland, Schotland en Duitsland spanden de kroon. In Duitsland was iets bijzonders aan de hand, het land was namelijk religieus en politiek verdeeld. Daarom is het interessant om te kijken waarom het juist in het katholieke Zuid Duitsland zo extreem was.
Het is interessant om te zien, waarom juist in Zuid-Duitsland enorm veel heksen werden vervolgd. Aangezien je in landen, zoals Engeland zag dat het nauwelijks gebeurde. Daarom rest ons ook de vraag waarom het in Zuid-Duitsland wel zo was. Hierbij moeten we denken aan bepaalde sociale, politieke, religieuze, economische en zelfs ecologische omstandigheden. Er waren verschillende factoren, die samen kwamen in het gebied, die ervoor hebben gezorgd dat de heksenvervolgingen in Zuid-Duitsland zo extreem waren. We zullen dus kijken waarom het in Zuid-Duitsland zo extreem was. Hiervoor zullen we de slachtoffers, de interne oorzaken en de externe oorzaken bespreken.
Het is interessant om te zien, waarom juist in Zuid-Duitsland enorm veel heksen werden vervolgd. Aangezien je in landen, zoals Engeland zag dat het nauwelijks gebeurde. Daarom rest ons ook de vraag waarom het in Zuid-Duitsland wel zo was. Hierbij moeten we denken aan bepaalde sociale, politieke, religieuze, economische en zelfs ecologische omstandigheden. Er waren verschillende factoren, die samen kwamen in het gebied, die ervoor hebben gezorgd dat de heksenvervolgingen in Zuid-Duitsland zo extreem waren. We zullen dus kijken waarom het in Zuid-Duitsland zo extreem was. Hiervoor zullen we de slachtoffers, de interne oorzaken en de externe oorzaken bespreken.
De veroordeelden van hekserij
Vrouwelijke heksen worden verbrand op de brandstapel
Er waren verschillende mensen die werden veroordeeld van hekserij, maar het waren toch voornamelijk vrouwen die werden veroordeeld. In Zuid Duitsland lag het percentage voor veroordeelde vrouwen dan ook maar liefst rond de 78-82 %. Dit had verscheidene redenen.
Ten eerste werden vrouwen als moreel zwak en minderwaardig gezien. Hierdoor waren zij zwakker voor de verleidingen van de duivel. Dit is een denkbeeld dat voort kwam uit het Christendom. Doordat vrouwen zich eerder over zouden geven aan de verleidingen van de duivel, zorgde ervoor dat zij ook vaker verdacht werden van duivelse denkbeelden.
De tweede reden waarom het voornamelijk vrouwen waren, schuilt in de arbeid die de vrouwen leverden. Zo werkten vrouwen als koks, vroedvrouwen, verpleegsters en hadden ze natuurlijk het grootste aandeel in het huishouden. Op het moment dat er iets misging in het huishouden of er overleden heel veel kinderen en mensen dan werd de schuld gemakkelijk doorgeschoven aan de vrouwen, omdat zij moesten zorgen dat het goed ging. Bovendien waren mannen machtiger en belangrijker dan vrouwen. De vrouwen die vaak veroordeeld werden, waren niet zoals het algemene denkbeeld altijd lelijk,oud en arm. Dit werd meer gebruikt als propaganda plaatje om het volk op te zetten tegen hekserij. Het was eigenlijk vaak precies het tegenovergestelde, namelijk intelligente, rijke vrouwen die het slachtoffer werden.
Het percentage vrouwen lag dan wel absurd hoog, maar dat betekende niet dat er geen mannen veroordeeld werden. Ook mannen werden slachtoffer van de heksen mania. De reden voor de veroordeling van mannen lag vaak niet religieus, maar was vaker politiek van aard. Mannen wilden namelijk graag politieke macht en inspraak krijgen. Zo geloofden men dat mannen magie gebruikte om politieke macht naar te streven.
Ten eerste werden vrouwen als moreel zwak en minderwaardig gezien. Hierdoor waren zij zwakker voor de verleidingen van de duivel. Dit is een denkbeeld dat voort kwam uit het Christendom. Doordat vrouwen zich eerder over zouden geven aan de verleidingen van de duivel, zorgde ervoor dat zij ook vaker verdacht werden van duivelse denkbeelden.
De tweede reden waarom het voornamelijk vrouwen waren, schuilt in de arbeid die de vrouwen leverden. Zo werkten vrouwen als koks, vroedvrouwen, verpleegsters en hadden ze natuurlijk het grootste aandeel in het huishouden. Op het moment dat er iets misging in het huishouden of er overleden heel veel kinderen en mensen dan werd de schuld gemakkelijk doorgeschoven aan de vrouwen, omdat zij moesten zorgen dat het goed ging. Bovendien waren mannen machtiger en belangrijker dan vrouwen. De vrouwen die vaak veroordeeld werden, waren niet zoals het algemene denkbeeld altijd lelijk,oud en arm. Dit werd meer gebruikt als propaganda plaatje om het volk op te zetten tegen hekserij. Het was eigenlijk vaak precies het tegenovergestelde, namelijk intelligente, rijke vrouwen die het slachtoffer werden.
Het percentage vrouwen lag dan wel absurd hoog, maar dat betekende niet dat er geen mannen veroordeeld werden. Ook mannen werden slachtoffer van de heksen mania. De reden voor de veroordeling van mannen lag vaak niet religieus, maar was vaker politiek van aard. Mannen wilden namelijk graag politieke macht en inspraak krijgen. Zo geloofden men dat mannen magie gebruikte om politieke macht naar te streven.
Interne oorzaken
Religieuze verdeeldheid van Europa rond 1520.
In Zuid Duitsland waren twee belangrijke interne oorzaken, die ervoor zorgden dat de heksenvervolgingen daar zo veel aanhang kreeg. Deze redenen zijn religieus en politiek.
Ten eerste het religieuze aspect. Na de reformatie werd Europa verdeeld in een religieuze tweesprong, namelijk tussen de katholieken en de protestanten. Zuid Duitsland zelf was verdeeld tussen een protestants Noorden en een katholiek Zuiden. Dit zorgde voor veel onrust in het gebied, omdat de katholieken in het nauw werden gedreven en bang waren voor de protestanten. Zij zagen hen als heidenen en als vijand voor hun gebied. Bovendien heerste er vanuit het geloof de angst voor de duivel en het 'einde der tijden.' Door de angst voor de duivel en de heidenen werden er veel mensen verdacht van hekserij. Dat wil zeggen duivelse of heidense sympathieën.
Ten tweede de politieke reden. Het Duitsland van nu bestond nog niet in de periode van 1560-1630. Het heette namelijk het Heilige Roomse Rijk. Het rijk was enorm verdeeld, zowel politiek als religieus en bestond uit verschillende kleinere staten. Het gevolg van de religieuze verdeeldheid was dat de katholieken een steeds zwakker positie kregen in Europa. Hierdoor voelden de katholieke heersers zich in het nauw gedreven. Zij probeerden zich te verdedigen tegen de protestanten en zochten steun bij het volk. De heksenvervolgingen waren dus een soort morele zuivering in het gebied, maar voor de heersers ook politiek om hun macht te behouden. Zo werd er zelfs een katholieke alliantie gevormd tussen Beieren en de Frankische bisdommen. Deze moest bescherming bieden tegen de toenemende protestantse macht.
Ten eerste het religieuze aspect. Na de reformatie werd Europa verdeeld in een religieuze tweesprong, namelijk tussen de katholieken en de protestanten. Zuid Duitsland zelf was verdeeld tussen een protestants Noorden en een katholiek Zuiden. Dit zorgde voor veel onrust in het gebied, omdat de katholieken in het nauw werden gedreven en bang waren voor de protestanten. Zij zagen hen als heidenen en als vijand voor hun gebied. Bovendien heerste er vanuit het geloof de angst voor de duivel en het 'einde der tijden.' Door de angst voor de duivel en de heidenen werden er veel mensen verdacht van hekserij. Dat wil zeggen duivelse of heidense sympathieën.
Ten tweede de politieke reden. Het Duitsland van nu bestond nog niet in de periode van 1560-1630. Het heette namelijk het Heilige Roomse Rijk. Het rijk was enorm verdeeld, zowel politiek als religieus en bestond uit verschillende kleinere staten. Het gevolg van de religieuze verdeeldheid was dat de katholieken een steeds zwakker positie kregen in Europa. Hierdoor voelden de katholieke heersers zich in het nauw gedreven. Zij probeerden zich te verdedigen tegen de protestanten en zochten steun bij het volk. De heksenvervolgingen waren dus een soort morele zuivering in het gebied, maar voor de heersers ook politiek om hun macht te behouden. Zo werd er zelfs een katholieke alliantie gevormd tussen Beieren en de Frankische bisdommen. Deze moest bescherming bieden tegen de toenemende protestantse macht.
Externe oorzaken
Grafiek waarin de afwijkende temperatuur is af te lezen
Naast de genoemde interne oorzaken, was er sprake van twee externe oorzaken, die een belangrijke rol speelden in Zuid Duitsland. Deze twee oorzaken zijn een ecologische en een economische.
Ten eerste de ecologische oorzaak. In de vijftiende en zestiende eeuw was in Europa sprake van een klimaatschommeling. De temperatuur daalde in Europa en zorgde voor veel misoogsten. Deze periode wordt door historici ook wel de 'Little Ice Age' genoemd. Ook in Zuid-Duitsland was er sprake van een temperatuurdaling. Deze zorgde daar voor enorme misoogsten. Mensen leden daardoor veel honger en vele werden ziek en stierven. Mensen wisten niet hoe dit kwam en hoe ze het probleem moesten oplossen. Dit zorgde voor veel onvrede en mensen gingen op zoek naar een zondebok, Hierdoor steeg het aantal heksen wat vervolgd werd en dat zorgde ervoor dat de periode van 1560-1630 het hoogtepunt was van de vervolgingen.
De tweede externe oorzaak was de 'price revolution.' We kunnen dit zien als een kleine economische crisis. De prijzen stegen tijdens deze crisis, terwijl de inkomens daalden. Er was dus sprake van een daling van de koopkracht. Mensen werden steeds armer en samen met de klimaatsverandering konden ze steeds minder eten kopen. Er ontstond enorme ontevredenheid. Bovendien werden de machthebbers nauwelijks aangetast. Gevolg hiervan was dat er een enorme sociale stratificatie ontstond, waarbij de kloof tussen arm en rijk steeds groter werd. Mensen werden ontevreden en zochten als het ware slachtoffers voor de problemen. Hierdoor nam de heksenjacht toe.
Ten eerste de ecologische oorzaak. In de vijftiende en zestiende eeuw was in Europa sprake van een klimaatschommeling. De temperatuur daalde in Europa en zorgde voor veel misoogsten. Deze periode wordt door historici ook wel de 'Little Ice Age' genoemd. Ook in Zuid-Duitsland was er sprake van een temperatuurdaling. Deze zorgde daar voor enorme misoogsten. Mensen leden daardoor veel honger en vele werden ziek en stierven. Mensen wisten niet hoe dit kwam en hoe ze het probleem moesten oplossen. Dit zorgde voor veel onvrede en mensen gingen op zoek naar een zondebok, Hierdoor steeg het aantal heksen wat vervolgd werd en dat zorgde ervoor dat de periode van 1560-1630 het hoogtepunt was van de vervolgingen.
De tweede externe oorzaak was de 'price revolution.' We kunnen dit zien als een kleine economische crisis. De prijzen stegen tijdens deze crisis, terwijl de inkomens daalden. Er was dus sprake van een daling van de koopkracht. Mensen werden steeds armer en samen met de klimaatsverandering konden ze steeds minder eten kopen. Er ontstond enorme ontevredenheid. Bovendien werden de machthebbers nauwelijks aangetast. Gevolg hiervan was dat er een enorme sociale stratificatie ontstond, waarbij de kloof tussen arm en rijk steeds groter werd. Mensen werden ontevreden en zochten als het ware slachtoffers voor de problemen. Hierdoor nam de heksenjacht toe.
Conclusie
De politieke verdeeldheid binnen het Heilige Roomse Rijk
De heksenvervolgingen in Zuid Duitsland in de periode van 1560-1630 waren dus zo extreem door een samenloop van factoren. Zo werden vrouwen dus door de religie als sociaal minderwaardig gezien en dus als gevaarlijke slachtoffers van de Duivel. Dit verklaart ook het enorme percentage vrouwen, die werden veroordeeld. Bovendien waren zij ook gevoelig door het werk wat zij uitvoerden. Zij deden, namelijk werk waarbij er iemand kon sterven, denk aan patiënten. Hierdoor werden ze vaak beschuldigd van hekserij als er veel mensen overleden of er dingen misgingen.
Hierbij kwam dan ook nog de politieke, religieuze problemen, waardoor de spanning in het gebied toenam. Mensen leefden in angst door de toenemende macht van de protestanten. De katholieken zagen deze mensen als heidenen. Hierbij kwam ook nog de angst voor de duivel en het 'einde der tijden.' Deze combinatie zorgde voor veel angst en vele veroordelingen. Hierbij op kwam dan ook nog de politieke crisis, waardoor het helemaal onrustig werd. Heersers wilden hun macht behouden en gingen steun zoeken bij het volk. Hierbij stierven veel protestanten als heksen op de brandstapel.
Ten derde zagen we dan nog de klimaatsverandering en de economische crisis, waardoor er veel armoede en sterfte was. Mensen werden onrustig en gingen op zoek naar schuldigen voor deze barre tijd. Mensen leefden in angst en in armoede en begonnen magische verklaringen te zoeken en mensen daar te van verdenken. Hierdoor ontstond een enorme toename aan vervolgingen.
We zien dus dat in Zuid Duitsland aparte omstandigheden waren, waarin de denkbeelden van hekserij goed gedijde. Mensen leefden in zulke armoede en angst. Hierdoor gingen ze op zoek naar schuldigen voor deze crisis en ontstond een enorme hoeveelheid aan vervolgingen.
We hebben dus gezien dat de heksenvervolgingen helemaal niet, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, in de Middeleeuwen plaats vonden. Dit gebeurde juist in een tijd van rationaliteit, namelijk de periode van de Renaissance. Dit was interessant om te ontdekken. Bovendien blijkt het stereotype dat men van de heks heeft helemaal niet waar te zijn. Men denkt altijd dat het lelijke, arme vrouwtjes waren, maar het tegendeel is waar. Bovendien was de oorzaak niet alleen maar religieus. Het was veel meer dan dat. Er zaten economische,religieuze,sociale,politieke en zelfs ecologische oorzaken achter. Deze gegevens zijn wel interessant om je te beseffen en dit maakt het onderzoek daarom ook interessant en relevant. Hiermee ziet men wat de echte waarheden van de heksenvervolgingen zijn. Hieronder is een filmpje van Monty Python, waarin deze stereotypen op humoristische wijze worden geparodieerd.
© B.v. Werven
Hierbij kwam dan ook nog de politieke, religieuze problemen, waardoor de spanning in het gebied toenam. Mensen leefden in angst door de toenemende macht van de protestanten. De katholieken zagen deze mensen als heidenen. Hierbij kwam ook nog de angst voor de duivel en het 'einde der tijden.' Deze combinatie zorgde voor veel angst en vele veroordelingen. Hierbij op kwam dan ook nog de politieke crisis, waardoor het helemaal onrustig werd. Heersers wilden hun macht behouden en gingen steun zoeken bij het volk. Hierbij stierven veel protestanten als heksen op de brandstapel.
Ten derde zagen we dan nog de klimaatsverandering en de economische crisis, waardoor er veel armoede en sterfte was. Mensen werden onrustig en gingen op zoek naar schuldigen voor deze barre tijd. Mensen leefden in angst en in armoede en begonnen magische verklaringen te zoeken en mensen daar te van verdenken. Hierdoor ontstond een enorme toename aan vervolgingen.
We zien dus dat in Zuid Duitsland aparte omstandigheden waren, waarin de denkbeelden van hekserij goed gedijde. Mensen leefden in zulke armoede en angst. Hierdoor gingen ze op zoek naar schuldigen voor deze crisis en ontstond een enorme hoeveelheid aan vervolgingen.
We hebben dus gezien dat de heksenvervolgingen helemaal niet, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, in de Middeleeuwen plaats vonden. Dit gebeurde juist in een tijd van rationaliteit, namelijk de periode van de Renaissance. Dit was interessant om te ontdekken. Bovendien blijkt het stereotype dat men van de heks heeft helemaal niet waar te zijn. Men denkt altijd dat het lelijke, arme vrouwtjes waren, maar het tegendeel is waar. Bovendien was de oorzaak niet alleen maar religieus. Het was veel meer dan dat. Er zaten economische,religieuze,sociale,politieke en zelfs ecologische oorzaken achter. Deze gegevens zijn wel interessant om je te beseffen en dit maakt het onderzoek daarom ook interessant en relevant. Hiermee ziet men wat de echte waarheden van de heksenvervolgingen zijn. Hieronder is een filmpje van Monty Python, waarin deze stereotypen op humoristische wijze worden geparodieerd.
© B.v. Werven
Bibliografie
Ankarloo, Bengt. Clark, Stuart. William Monter. Witchcraft and magic in Europe. London: Athlone, 1999.
Barry, Jonathan. Hester, Marianne. Roberts, Gareth. Witchcraft in early modern Europe. Cambridge: University Press,1996.
Behringer, Wolfgang. "Witchcraft persecutions in Bavaria : popular magic, religious zealotry and reason of state in early modern Europe". Cambridge: Cambridge University Press. 1997.
Durrant, Jonathan. Witchcraft, Gender and Society in Early Modern Germany. Leiden: Brill, 2007.
Levack, Brian. Witchcraft in Early Modern Europe. London: Longman, 1987.
Maxwell-Stuart, P.G. Witchcraft in Europe and the New World, 1400-1800I. New York: Palgrave, 2001.
Barry, Jonathan. Hester, Marianne. Roberts, Gareth. Witchcraft in early modern Europe. Cambridge: University Press,1996.
Behringer, Wolfgang. "Witchcraft persecutions in Bavaria : popular magic, religious zealotry and reason of state in early modern Europe". Cambridge: Cambridge University Press. 1997.
Durrant, Jonathan. Witchcraft, Gender and Society in Early Modern Germany. Leiden: Brill, 2007.
Levack, Brian. Witchcraft in Early Modern Europe. London: Longman, 1987.
Maxwell-Stuart, P.G. Witchcraft in Europe and the New World, 1400-1800I. New York: Palgrave, 2001.
Afbeeldingen
Burning at the stake. An illustration from an mid 19th century book. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Witch_Burning.jpg/800px-Witch_Burning.jpg (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Burning of women accused in a witchcraft. http://www.inquisition-art.net/eng/kazn04.htm (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Religious Divisions of Europe. http://www.rationalrevolution.net/articles/ten_commandments.htm (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Reconstructed Temperature. http://blogs.redding.com/dcraig/archives/2012/03/medieval-warm-p.html (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Holy Roman Empire. http://thecrackshotcrackpot.blogspot.nl/2010_11_01_archive.html (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Burning of women accused in a witchcraft. http://www.inquisition-art.net/eng/kazn04.htm (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Religious Divisions of Europe. http://www.rationalrevolution.net/articles/ten_commandments.htm (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Reconstructed Temperature. http://blogs.redding.com/dcraig/archives/2012/03/medieval-warm-p.html (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Holy Roman Empire. http://thecrackshotcrackpot.blogspot.nl/2010_11_01_archive.html (Geraadpleegd op 15-01-2013)
Filmpje
Monty Phyton: She's a Witch. http://www.youtube.com/watch?v=zrzMhU_4m-g