Hoe ontwikkelde de geneeskunde zich tijdens de wetenschappelijke revolutie en wat nam zij mee uit haar verleden?
Er is één wetenschap essentieel voor onze samenleving. Een wetenschap zo cruciaal dat niet alleen onze, maar elke samenleving tot op de dag van vandaag er in haar verleden mee te maken heeft gehad. Ik praat hier over de geneeskunde. De oude Grieken, het Midden-Oosten, de Indianen stammen, allemaal hebben zij hun eigen vormen van de geneeskunde beoefend. Het is interessant om te bekijken hoe deze belangrijke wetenschap zich ontwikkelde tijdens de wetenschappelijke revolutie. Bovendien is het interessant na te gaan hoe de medische wereld zoals wij die vandaag de dag kennen is ontstaan, waar we vandaan zijn gekomen en welke obstakels er zijn overwonnen.
In dit essay wordt oa. besproken hoe de geneeskunde zich ontwikkelde tijdens de wetenschappelijke revolutie. Met welke problemen zij te maken kreeg, hoe het verleden werd meegenomen naar de toekomst en of de burger iets merkte van een "nieuwe geneeskunde".
De oorsprong van de geneeskunde
(2) Claudius Galenus, de Griekse vader van de geneeskunde.
Claudius Galenus (129-199 na Christus) was een belangrijke Griekse geleerde. Zijn denkbeelden over de geneeskunde en de opbouw van het leven waren een belangrijk onderdeel van de vroegere medische wereld. Galenus geloofde dat de mens als zodanig was opgebouwd uit vier bouwstenen. Geel vocht, zwart vocht, bloed en slijm.
Een belangrijk onderdeel van ziekte en genezing was het balanceren van deze vier groepen. Bloed was één van de meest interessante onderdelen Galenus geloofde dat in de lever nieuw bloed aangemaakt werd, wat vervolgens weer werd opgenomen in de organen. Ook was er volgens Galenus een verschil tussen de geest en het bloed. Deze reisden naast elkaar door het lichaam en konden in het hart doorsteken van de rechterkamer naar linkerkamer. Omdat bloed zichzelf steeds opnieuw aanmaakte, was het vrij logisch dat voor medische behandelingen er direct werd gekeken naar het verwijderen van het bloed. Om de balans in een lichaam te herstellen liet men bloed uit het lijf lopen waardoor de balans van de andere bouwstenen in het lichaam weer op pijl werd gebracht.
Galenus was cruciaal voor de eerste ontwikkelingen van de geneeskunde, maar zorgde ook voor veel problemen. In de eerste plaats moesten nieuwe medische wetenschappers in de daaropvolgende eeuwen vechten tegen zijn denkbeelden. Ze waren zo vastgeroest in de maatschappij dat deze innovatie (zelfs tijdens de wetenschappelijke revolutie) in de weg stonden. In de tweede plaats was er weinig behoefte aan iets nieuws, men had toch het idee dat alles al onderzocht, bewezen en verklaard was. Als men zou gaan twijfelen aan de bestaande denkbeelden moesten nieuwe dingen verklaard worden. Waar diende de lever dan wel voor? Waar was eten dan goed voor als het niet zorgde voor nieuw bloed in het lichaam?
Een belangrijk onderdeel van ziekte en genezing was het balanceren van deze vier groepen. Bloed was één van de meest interessante onderdelen Galenus geloofde dat in de lever nieuw bloed aangemaakt werd, wat vervolgens weer werd opgenomen in de organen. Ook was er volgens Galenus een verschil tussen de geest en het bloed. Deze reisden naast elkaar door het lichaam en konden in het hart doorsteken van de rechterkamer naar linkerkamer. Omdat bloed zichzelf steeds opnieuw aanmaakte, was het vrij logisch dat voor medische behandelingen er direct werd gekeken naar het verwijderen van het bloed. Om de balans in een lichaam te herstellen liet men bloed uit het lijf lopen waardoor de balans van de andere bouwstenen in het lichaam weer op pijl werd gebracht.
Galenus was cruciaal voor de eerste ontwikkelingen van de geneeskunde, maar zorgde ook voor veel problemen. In de eerste plaats moesten nieuwe medische wetenschappers in de daaropvolgende eeuwen vechten tegen zijn denkbeelden. Ze waren zo vastgeroest in de maatschappij dat deze innovatie (zelfs tijdens de wetenschappelijke revolutie) in de weg stonden. In de tweede plaats was er weinig behoefte aan iets nieuws, men had toch het idee dat alles al onderzocht, bewezen en verklaard was. Als men zou gaan twijfelen aan de bestaande denkbeelden moesten nieuwe dingen verklaard worden. Waar diende de lever dan wel voor? Waar was eten dan goed voor als het niet zorgde voor nieuw bloed in het lichaam?
Hervormingen gebaseerd op het verleden
Andreae Vasali, De humani corporis fabrica
Andreas Vesalius
Één van de belangrijkste punten van vooruitgang die is geboekt op medisch vlak in de wetenschappelijke revolutie is het verbeteren van de chirurgie. Men was reeds al beter geïnformeerd over de anatomie van het lichaam. Andreas Vesalius (1514-1564) was een medisch student en later professor die zich steeds meer begon af te zetten tegen de ideeën en onderzoeken van Galenus. Zijn belangrijkste boek "De humani corporis fabrica” waarin de menselijke anatomie zo gedetailleerd mogelijk wordt beschreven en opgetekend is een werk dat de geneeskunde drastisch heeft beïnvloed.
Toch had ook Vesalius het gedeeltelijk nog altijd bij het verkeerde eind. Zo bleef hij vasthouden aan de gedachte dat bloed ontstond in de lever en dat bloed en ziel naast elkaar stroomde. Er werd vooruitgang geboekt, maar zeker met kanttekeningen.
Één van de belangrijkste punten van vooruitgang die is geboekt op medisch vlak in de wetenschappelijke revolutie is het verbeteren van de chirurgie. Men was reeds al beter geïnformeerd over de anatomie van het lichaam. Andreas Vesalius (1514-1564) was een medisch student en later professor die zich steeds meer begon af te zetten tegen de ideeën en onderzoeken van Galenus. Zijn belangrijkste boek "De humani corporis fabrica” waarin de menselijke anatomie zo gedetailleerd mogelijk wordt beschreven en opgetekend is een werk dat de geneeskunde drastisch heeft beïnvloed.
Toch had ook Vesalius het gedeeltelijk nog altijd bij het verkeerde eind. Zo bleef hij vasthouden aan de gedachte dat bloed ontstond in de lever en dat bloed en ziel naast elkaar stroomde. Er werd vooruitgang geboekt, maar zeker met kanttekeningen.
Ambroise Paré
Terug naar de Chirurgie, die door de verbeterde kennis van de anatomie steeds belangrijker werd in de maatschappij. Ambroise Paré kan gezien worden als de vader van de moderne chirurgie. De Fransman was chirurg op het slagveld. Door de opkomst van nieuwe wapens waren nieuwe behandelmethodes nodig. Wonden aangericht door vuurwapens werden voorheen altijd behandeld met kokende olie, die over de wonden werd gegoten. Op een avond was deze olie echter niet voorhanden en besloot Paré te improviseren. Hij maakte een eigen mengsel van verschillende natuurlijke ingrediënten en ontdekte de volgende dag tot zijn verbazing dat het nieuwe middel veel beter leek te werken dan de olie, waarmee nog enkele andere soldaten behandeld waren. Door zijn ontdekking kreeg hij veel bekendheid en wat misschien nog wel veel belangrijker was; men zag in dat het oude niet altijd het juiste was.
Toch zat ook Paré, net als Vesalius, er op een paar vlakken fundamenteel naast. Het feit dat hij uien gebruikte bij zijn behandelingen kwam niet omdat hij wist dat hier stoffen inzaten die konden genezen, maar omdat hij dit had geleerd van een medicijnvrouw. Een ander voorbeeld is het medicijn: puppy olie, waar Paré een groot voorstander van was. Voor dit medicijn was het zaak jonge puppies in kokende olie te dompelen en het mengsel aan te mengen met een kilo aardwormen. Wist de vader van de chirurgie wat hij aan het doen was? Of is hij door schade en schande wijs geworden?
Antonie van Leeuwenhoek
Antonie van Leeuwenhoek zet een andere eerste stap voorwaarts naar de toekomst. De ingeving van deze lakenhandelaar om zijn stof onder een microscoop meerdere malen te vergroten om de hoeveelheid draden (en dus de kwaliteit) te kunnen bepalen kon ook voor andere doeleinden worden ingezet. Van Leeuwenhoek maakte het microscopische zichtbaar, maar toch deed hij hier niet genoeg mee. Er is geen enkel geschrift van hem waarin hij aangeeft dat er een relatie zou kunnen zijn tussen de ziektes van mensen en de kleine diertjes die hij had gevonden. Hij kon zelf de stap niet maken die zou leidde tot de ontdekking van de bron van een ziekte.
Impact op de mensen
(4) John Graunt, Demografische observaties
Gedurende de 16de tot de 18de eeuw was volksgezondheid iets dat nog altijd lokaal werd geregeld. Het was de tijd waarin de nationale heersers zich bezighielden met uitbreiding van hun grondgebied, niet met de conditie van het volk dat binnen dit grondgebied leefde. Met dank aan John Graunt wordt toch de aandacht enigszins op de volksgezondheid gevestigd. John Graunt (1620-1674) keek terug op 25 jaar Engelse geschiedenis en deed onderzoek naar gegevens zoals leeftijd, geslacht, doodsoorzaak en de woonplaats van de overledene.Door een logische link te leggen tussen het voorkomen van veel mensen in een gebied en de vele sterfgevallen begon de overheid steeds meer de noodzaak in te zien van sanitaire voorzieningen
Een ander cruciaal punt waarom de nieuwe ontwikkelingen in de medische zorg de lokale bevolking niet kon bereiken was simpelweg een probleem van aanbod. Ziekenhuizen als zodanig waren vrij onbekend tijdens de wetenschappelijke revolutie. Vaak werden zieken ondergebracht in kerken, die dan vaak weer een combinatie waren van armenhuis, een tehuis voor de bejaarden en daarbovenop een basis aan zorg aanboden.
Een ander cruciaal punt waarom de nieuwe ontwikkelingen in de medische zorg de lokale bevolking niet kon bereiken was simpelweg een probleem van aanbod. Ziekenhuizen als zodanig waren vrij onbekend tijdens de wetenschappelijke revolutie. Vaak werden zieken ondergebracht in kerken, die dan vaak weer een combinatie waren van armenhuis, een tehuis voor de bejaarden en daarbovenop een basis aan zorg aanboden.
Conclusie
De medische wetenschap, een achtergebleven sector tijdens de wetenschappelijke revolutie. Waar de natuurkunde, de scheikunde en de wiskunde grote sprongen maakte, was het de medische wetenschap die haar banden met het verleden probeerde los te maken maar eigenlijk nog bleef hangen in oude fabels. De ideeën van Gabel en zijn lange “tirannie” over het menselijk lichaam kwamen langzaam ten einde, maar de wetenschappelijke revolutie was niet de periode waarbinnen zijn invloed helemaal afgeschud kon worden. Vesalius kwam met goede nieuwe inzichten, gebaseerd op het heden en het verleden. Paré combineerde de oude plantenkennis van de Amerikaanse stammen met zijn eigen nieuwe bevindingen in een tijd waarin er omgegaan moest worden met nieuwe wapens en nieuwe wonden, maar ook hier werden fouten gemaakt en leek het meer te gaan om geluk dan echte wijsheid. Regeringen trachtte de eigen sanitaire voorzieningen te verbeteren, maar niet vanwege de volksgezondheid, maar vanwege het creëren van een sterkere machtspositie in de internationale politiek. Heeft de geneeskunde zich tijdens de wetenschappelijke revolutie ontwikkeld? Zeker. Hebben deze ontwikkelingen geleid tot een betere medische wetenschap? Nauwelijks. De fundamenten voor de toekomst werden gelegd in samenhang met de andere wetenschappen.
Verantwoording
Afbeeldingen:
(1) Hoofdafbeelding - http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galen_detail.jpg?uselang=nl
(2) Galen standbeeld - http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Anatomical_theatre_of_the_Archiginnasio,_Bologna,_Italy_-_the_statue_of_Galenus.JPG?uselang=nl
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galen_detail.jpg?uselang=nl
(3)
(4) http://en.wikipedia.org/wiki/File:Graunt_Observations.jpg
Youtube:
http://www.youtube.com/watch?v=qOhh-8mgTFk (Vesalias and Anatomy) Copyrights at Blood and Guts series
http://www.youtube.com/watch?v=e049-TgXaQ0 (Paré and Surgery) Copyrights at Blood and Guts series
Literatuurlijst:
Monografiën
Kelly, Kate. The Scientific Revolution and Medicine 1450-1700. New York: Facts on File, 2010
Youngson, A.J. The Scientific Revolution in Victorian Medicine. New York: Holms & Meier Publishers, 1979
Moran, Bruce T. Distilling Knowledge; Alchemy, Chemistry and the Scientific Revolution. London, England: Harvard University Press, 2005.
Tucker, Holly. Blood Work: a tale of medicine and murder in the Scientific Revolution New York W.W. Norton, 2011 (ter inzage)
Artikelen
Hankinson R.J. “Medicine and the Science of Soul” in Canadian bulletin of medical history. Issue 1 (26, 2009): 129-154
Siraisi, Nancy G. Vesalius and the Reading of Galenus's Teleology in “Renaissance Quarterly” Vol. 50, No. 1 (Spring, 1997), pp. 1-37. Published by: The University of Chicago
John Graunt on Causes of Death in the City of London. In “Population and Development Review 35”: 417–422.
Lieburg M. MUNICIPAL HOSPITALS AND CLINICAL TEACHING IN THE NETHERLANDS DURING THE 19TH CENTURY in “Clio Medica [serial online]” Issue 21 (February 1987) (1/4):125-138.
Historische Bronnen
Antonie van leeuwenhoek. Ontledingen en Ontdekkingen van Levende DIERKENS in de TEEL-DEELEN van verfcheyde DIEREN, VOGELEN en VISSCHEN Leyden, 1686 (Beschikbaar op nestor)
Ambroise Paré. 1510?-1590. The method of curing vvounds made by gun-shot Also by arrowes and darts, with their Accidents. Written by Ambrose Parie of Laual, counsellor and chiefe chirurgean to the French King. Faithfully done into English out of the French copie, by Walter Hamond chirurgean. Imprint: London : Printed by Isaac Iaggard, and are to be sold in Barbican, 1617. Copy from Bodleian Library